Το Σινεμά Μέσα από τα Μάτια του Ταραντίνο: Κινηματογραφικοί Στοχασμοί

Κουέντιν Ταραντίνο: “Κάποτε στο Χόλλυγουντ

”
Μετάφραση: Άρης Σφακιανάκη - Ηρώ Σκάρου
Επιμέλεια: Πάνου Γιαλελή

Εκδόσεις: Ελληνικά Γράμματα
Σελ: 416

Ο Κουέντιν Ταραντίνο (Quentin Tarantino, 1963 ) είναι ένας από τους κορυφαίους δημιουργούς στο παγκόσμιο σινεμά, έχοντας κερδίσει ένα Χρυσό Φοίνικα («Pulp Fiction»,1995,154’) και δυο Όσκαρ Πρωτότυπου Σεναρίου («Pulp Fiction, εξ’ ημισείας με τον Ρότζερ Άβαρι, & «Django Unchained, 2013, 165’) . Τα έργα του ξεχωρίζουν για τη μη γραμμική τους αφήγηση, τους γρήγορους αιχμηρούς διαλόγους, γεμάτους με αναφορές από την ποπ κουλτούρα, το παγκόσμιο σινεμά, και ένα συνδυασμό ακραίας στυλιζαρισμένης βίας με μαύρη κωμωδία, καθιστώντας τον πλέον έναν από τους πιο αναγνωρίσιμους σκηνοθέτες της γενιάς του που επηρέασε με το στυλ του πολλούς μετέπειτα δημιουργούς. Αν και είναι γνωστός στο ευρύ κοινό ως σκηνοθέτης/σεναριογράφος, ξεκίνησε το 2021 με το μυθιστόρημά του, «Κάποτε στο Χόλλυγουντ» (Once Upon a Time in Hollywood, εκδ. Ελληνικά Γράμματα 480σελ.), την συγγραφική του καριέρα. Οι «Κινηματογραφικοί Στοχασμοί» (Cinema Speculation, 416σελ.), που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, αποτελούν το δεύτερο βιβλίο του και την πρώτη του απόπειρα να γράψει ένα μη μυθοπλαστικό έργο, αναμιγνύοντας μέσα στις σελίδες του αυτοβιογραφικά στοιχεία, ιστορική αναδρομή στον αμερικανικό κινηματογράφο της δεκαετίας του ’70 και του ’80 και μια αναλυτική κριτική σε ταινίες που τον επηρέασαν με την ιδιαίτερη, οξυδερκή ματιά του.

Η γραφή του βιβλίο είναι καθαρή, αντιπροσωπευτική του ίδιου του συγγραφέα. Μέσα από τις σελίδες ξεπηδάει η έντονη του παρουσία, η ακατάπαυστη γρήγορη ομιλία του, μεταφερόμενη τώρα σε γραπτό λόγο, και η ιδιαίτερη γλώσσα που χρησιμοποιεί κάποιες φορές διανθισμένη με την υπερβολή που τον χαρακτηρίζει. Αυτή η αμεσότητα που νιώθει ο αναγνώστης δίνει μια ευχάριστη αίσθηση, κάνοντας το βιβλίο ευκολοδιάβαστο αλλά ταυτόχρονα βοηθάει και στη μύηση ενός αναγνώστη που δεν είναι σινεφίλ ώστε να ακολουθήσει την σκέψη του συγγραφέα και να απορροφήσει τις πολλές λεπτομέρειες και κινηματογραφικές αναφορές που υπάρχουν στο βιβλίο (οι ταινίες που αναφέρει είναι τουλάχιστον πάνω από εκατό). Παρόλο που υπάρχουν κάποια αυτοβιογραφικά στοιχεία, αυτά είναι απλώς η αφορμή ώστε να ξετυλίξει το κινηματογραφικό κουβάρι των δεκαετιών που τον «σημάδεψαν» και «σμίλευσαν» την σκηνοθετική του ματιά. Ο Ταραντίνο είναι παιδί των grindhouse (κινηματογραφικές αίθουσες που πρόβαλλαν συνήθως σε διπλή προβολή ταινίες χαμηλού προϋπολογισμού με έμφαση στην βία, το σεξ και τον τρόμο), όπου άνθισαν τις δεκαετίες του ’60, ’70 και παράκμασαν στην δεκαετία του ‘80. Σε αυτά τα σινεμά είδε πολλές ταινίες που ανήκαν στο είδος του exploitation (κινηματογραφικό είδος που εκμεταλλεύεται αμφιλεγόμενα θέματα, όπως σεξ, βία ή τρόμο, για να προσελκύσει το κοινό), του blaxploitation (κινηματογραφικό υποείδος της δεκαετίας του 1970 με επίκεντρο τους Αφροαμερικανούς, συνδυάζοντας δράση, εγκληματικότητα και κοινωνικά θέματα) και αργότερα πολλές ταινίες δράσης που κατηγοριοποιούνται στο είδος του revengeamatic (υποείδος ταινιών εκδίκησης, όπου η πλοκή επικεντρώνεται στην εκδίκηση του πρωταγωνιστή για αδικία ή βία που υπέστη).

The Getaway (1972) | Στιβ ΜακΚουίν & Άλι ΜακΓκρόου | σκην. Σαμ Πέκινπα

Μέσα από αυτά είδη και τα υποείδη ο Ταραντίνο ξεκινάει τις αναλύσεις του σε πολύ γνωστές ταινίες οι οποίες ήταν παράγωγα αυτών. Από τον «Ταξιτζή» (Taxi Driver, 1976, 114’) του Μάρτιν Σκορτσέζε μέχρι και το «The Funhouse» (1981, 96’) του Τόμπι Χούπερ, ο Ταραντίνο δεν επιλέγει πάντα την εξόφθαλμη επιλογή για την κριτική ανάλυση. Από το έργο του Σαμ Πένκιπα δεν θα αναλύσει το «Αδέσποτα σκυλιά» (Straw Dogs, 1971, 118’) αλλά το «Ήταν δυο φυγάδες» (The Getaway, 1972, 118’) και από το έργο του Μπράιαν Ντε Πάλμα δεν θα επιλέξει τον «Σημαδεμένο» (Scarface, 1983, 170’) αλλά την ψυχολογική ταινία τρόμου «Αδερφές» (Sisters, 1972, 92’) γιατί κυρίως τον ενδιαφέρει οι αναλύσεις του να συνδεθούν με τα είδη εκείνης της δεκαετίας και έτσι το βιβλίο του αποκτά μια συνοχή που το κάθε κεφάλαιο οδηγεί στην επόμενη κριτική του ανάλυση, Οι βαθιές αντισυμβατικές του αναλύσεις για αυτές τις ταινίες αλλάζουν την οπτική του αναγνώστη για το πως έχει αντιληφθεί την εκάστοτε ταινία, ενώ αν δεν τις έχει δει του γεννά την ανάγκη να της παρακολουθήσει. Στο παραπάνω έγκειται και η ικανότητα του Ταραντίνο να αναλύει και να παρουσιάζει μια ταινία. Κάποιες από τις ταινίες που αναφέρει δεν αποτελούν κάποιο μεγάλο κινηματογραφικό έργο, αντίθετα κάποιες είναι μέτριες ως κακές ταινίες αλλά οι περιγραφές του είναι τόσο καλές που τις «ανεβάζουν» στα μάτια του αναγνώστη και τον προκαλούν να τις (ξανα)δει μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα.

Hardcore (1979) | Τζορτζ Σι Σκοτ | σκην. Πολ Σρέιντερ

Δεν φοβάται να ασκήσει κριτική (το «Hardcore» (1979, 108’) του σεναριογράφου και μετέπειτα σκηνοθέτη του «Ταξιτζή», Πολ Σρέιντερ, ουσιαστικά το «ισοπεδώνει») αλλά η κριτική του αυτή προέρχεται από την ανάγκη του να αναδείξει ότι ακόμα και αυτή η ταινία τον επηρέασε. Η ικανότητά του να φέρνει στην επιφάνεια τα ψεγάδια και ταυτόχρονα να εξυμνεί την ταινία είναι συναρπαστική. Δεν επιθυμεί την «θεοποίηση» αυτών των ταινιών αλλά κρίνει αντικειμενικά τα όποια λάθη τους. Οι αναλύσεις του έχουν ένα διαφορετικό βάθος, προσεγγίζουν τις ταινίες με την ματιά ενός σκηνοθέτη/σεναριογράφου που πρωτίστως σκέφτεται την σύνδεση του σινεμά με τον θεατή αλλά και πως όλες αυτές ήταν προϊόντα της εκάστοτε εποχής. Οι «Κινηματογραφικοί Στοχασμοί» αποτελούν ένα εξαιρετικό εγχειρίδιο για τους σινεφίλ, δίνοντας τους τη δυνατότητα να ανακαλύψουν «ξεχασμένες» ταινίες και να διαβάσουν ευφάνταστες κριτικές αναλύσεις αλλά και ένα πολύ καλό βιβλίο για τους μη σινεφίλ καθώς μπορούν να πάρουν μια γεύση από το αμερικανικό κινηματογράφο των δεκαετιών ’70, ’80 μέσα από την πολλές φορές χιουμοριστική προσέγγιση ενός καταξιωμένου κινηματογραφιστή και γιατί όχι να κάνουν μια μικρή λίστα ταινιών για να παρακολουθήσουν αργότερα.

*Η βιβλιοπαρουσίαση δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στην έντυπη έκδοση της Εφημερίδας των Συντακτών (16-10-2024)